Wat is die mees algemene tipes radioaktiewe verval? Hoe kan ons onsself beskerm teen die skadelike gevolge van die gevolglike straling?
Afhangende van die tipe deeltjies of golwe wat die kern vrystel om stabiel te word, is daar verskeie soorte radioaktiewe verval wat lei tot ioniserende straling. Die mees algemene tipes is alfadeeltjies, betadeeltjies, gammastrale en neutrone.
Alfa-straling
Alfa-verval (Infografika: A. Vargas/IAEA).
In alfa-straling stel die verrottende kerne swaar, positief gelaaide deeltjies vry om meer stabiel te word. Hierdie deeltjies kan nie ons vel binnedring om skade te veroorsaak nie en kan dikwels gestop word deur selfs 'n enkele vel papier te gebruik.
As alfa-emitterende materiale egter deur asemhaling, eet of drink in die liggaam inneem, kan hulle interne weefsels direk blootstel en dus die gesondheid beskadig.
Americium-241 is 'n voorbeeld van 'n atoom wat via alfa-deeltjies verval, en dit word in rookverklikkers regoor die wêreld gebruik.
Beta-straling
Beta-verval (Infografika: A. Vargas/IAEA).
In beta-straling stel die kerne kleiner deeltjies (elektrone) vry wat meer deurdringend as alfa-deeltjies is en deur byvoorbeeld 1-2 sentimeter water kan beweeg, afhangende van hul energie. Oor die algemeen kan 'n aluminiumplaat van 'n paar millimeter dik beta-straling keer.
Van die onstabiele atome wat beta-straling uitstraal, sluit in waterstof-3 (tritium) en koolstof-14. Tritium word onder andere in noodligte gebruik om byvoorbeeld uitgange in die donker te merk. Dit is omdat die beta-straling van tritium veroorsaak dat fosformateriaal gloei wanneer die straling met mekaar in wisselwerking tree, sonder elektrisiteit. Koolstof-14 word byvoorbeeld gebruik om voorwerpe uit die verlede te dateer.
Gammastrale
Gammastrale (Infografika: A. Vargas/IAEA).
Gammastrale, wat verskeie toepassings het, soos kankerbehandeling, is elektromagnetiese straling, soortgelyk aan X-strale. Sommige gammastrale beweeg regdeur die menslike liggaam sonder om skade te veroorsaak, terwyl ander deur die liggaam geabsorbeer word en skade kan veroorsaak. Die intensiteit van gammastrale kan verminder word tot vlakke wat minder risiko inhou deur dik mure van beton of lood. Dit is hoekom die mure van radioterapiebehandelingskamers in hospitale vir kankerpasiënte so dik is.
Neutrone
Kernsplyting binne 'n kernreaktor is 'n voorbeeld van 'n radioaktiewe kettingreaksie wat deur neutrone onderhou word (Grafika: A. Vargas/IAEA).
Neutrone is relatief massiewe deeltjies wat een van die primêre bestanddele van die kern is. Hulle is ongelaai en produseer dus nie direk ionisasie nie. Maar hul interaksie met die atome van materie kan aanleiding gee tot alfa-, beta-, gamma- of X-strale, wat dan ionisasie tot gevolg het. Neutrone penetreer en kan slegs deur dik massas beton, water of paraffien gestuit word.
Neutrone kan op 'n aantal maniere geproduseer word, byvoorbeeld in kernreaktore of in kernreaksies wat deur hoë-energie deeltjies in versnellerbundels geïnisieer word. Neutrone kan 'n beduidende bron van indirek ioniserende straling verteenwoordig.
Plasingstyd: 11 Nov 2022